یکی از آسیبهای شایع زانو که در اثر حرکت ناگهانی زانو در ورزش یا ضربه و تصادف رخ میدهد، پارگی رباط زانو است. اما ممکن است مطمئن نباشید آیا آسیبی که به زانوی شما وارد شده واقعا باعث پارگی رباط زانو شده است یا نه؟ بررسی علائم پارگی رباط جانبی و صلیبی، و البته تست رباط صلیبی زانو (توسط پزشک) از جمله راههای اصلی رسیدن به پاسخ دقیق برای این سوال است.
منظور از پارگی رباط زانو چیست؟
منظور از پارگی رباط زانو آسیبدیدن الیاف رباطهایی است که مفصل زانو را پایدار نگه میدهند. این آسیب میتواند از کشیدگی خفیف (آسیب بدون پارگی واقعی)، تا پارگی جزئی (پاره شدن بخشی از الیاف) و یا پارگی کامل (قطع کامل رباط) متغیر باشد.
هرکدام از این حالتها شدت و نوع علائم متفاوتی دارند؛ بهطور کلی کشیدگی رباط زانو بیشتر با درد خفیف و بدون ناپایداری همراه است، در حالیکه پارگیهای جزئی یا کامل میتوانند باعث تورم، درد بیشتر و احساس بیثباتی در زانو شوند.
رباطهای زانو به دو دستهٔ اصلی صلیبی و جانبی تقسیم میشوند و به همین دلیل علائم پارگی رباط زانو بسته به نوع رباط آسیبدیده متفاوت است. پارگی رباطهای صلیبی معمولاً با ناپایداری عمقی و خالی کردن زانو همراه است، در حالی که پارگی رباطهای جانبی بیشتر باعث درد موضعی در کنارههای زانو میشود.
مطالعه بیشتر: تفاوت پارگی و کشیدگی رباط زانو
علائم پارگی رباط صلیبی زانو؛ پارگی جزئی و کامل
پارگی رباط صلیبی زانو یکی از شایعترین آسیبهای زانو است و شدت پارگی (جزئی یا کامل) نقش اصلی را در نوع و شدت علائم دارد. زانو دو رباط صلیبی دارد: رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL) که پارگی رباط صلیبی قدامی یا ACL بسیار شایعتر است.
این آسیب بیشتر در اثر چرخش ناگهانی زانو، تغییر جهت سریع، توقف ناگهانی هنگام دویدن یا فرود نامناسب پس از پرش رخ میدهد. هرچه آسیب شدیدتر باشد، علائم واضحتر، سریعتر و ناتوانکنندهتر بروز میکنند.
مطالعه بیشتر: درمان خانگی کشیدگی رباط زانو
پارگی جزئی رباط صلیبی زانو چه علائمی دارد؟
در پارگی جزئی، بخشی از الیاف رباط آسیب دیده اما رباط کاملاً قطع نشده و زانو معمولاً تا حدی پایدار میماند. معمولاً افراد با پارگی جزئی میتوانند فعالیت روزمره را انجام دهند، اما در ورزش یا حرکات سریع دچار مشکل میشوند.
-
درد زانو: معمولاً متوسط و عمقی است و طی چند ساعت تا چند روز کاهش مییابد.
-
تورم خفیف تا متوسط: اغلب تدریجی است و ممکن است در ۲۴ ساعت اول به حداکثر برسد.
-
احساس ناپایداری خفیف: بیشتر هنگام پیچیدن یا تغییر جهت حس میشود، نه در راه رفتن معمولی.
-
کاهش دامنه حرکتی: سفتی یا درد در خم و صاف کردن کامل زانو، بهویژه در روزهای اول.
-
توانایی راه رفتن: اغلب حفظ میشود، هرچند با احتیاط یا لنگش خفیف.
پارگی کامل رباط صلیبی زانو چه علائمی دارد؟
در پارگی کامل، رباط بهطور کامل قطع میشود و ناپایداری واضح زانو علامت غالب است.
-
صدای «تق» یا پارگی در لحظه آسیب: بسیاری از افراد آن را دقیقاً به یاد میآورند.
-
تورم سریع و شدید: معمولاً طی ۱–۲ ساعت اول ایجاد میشود (بهعلت خونریزی داخل مفصل).
-
ناپایداری یا خالی کردن زانو: احساس در رفتن زانو هنگام ایستادن، راه رفتن یا پیچیدن.
-
ناتوانی در ادامه فعالیت: اغلب فرد بلافاصله نمیتواند ورزش یا حتی راه رفتن طبیعی را ادامه دهد.
-
درد اولیه نسبتاً شدید: که ممکن است بعد از چند روز کاهش یابد، اما بیثباتی باقی میماند.
-
کاهش واضح دامنه حرکت: بهعلت تورم و درد، خم و صاف کردن زانو دشوار میشود.
تست پارگی رباط صلیبی
تستهای پارگی رباط صلیبی زانو معاینات تخصصی هستند که وقتی زمان در روند تشخیص و درمان بسیار اهمیت دارد و درد شدید است، پزشک از آنها استفاده میکند تا محل آسیب و شدت آن را تشخیص دهد. در این تستها، پزشک با حرکات کنترلشده زانو بررسی میکند که آیا مفصل بیش از حد طبیعی جابهجا میشود یا نه.
⚠️ نکته مهم: تست پارگی رباط صلیبی باید حتماً توسط پزشک انجام شوند و به هیچ وجه نباید در خانه یا توسط افراد غیرمتخصص انجام شود چون میتواند آسیب را تشدید کند.
۱. تست لاکمن (Lachman test)
در این تست، بیمار به پشت دراز میکشد و زانو کمی (حدود ۲۰–۳۰ درجه) خم میشود. پزشک یک دست را روی ران و دست دیگر را روی ساق میگذارد و ساق را بهآرامی به جلو میکشد. این تست سادهترین و دقیقترین روش برای بررسی رباط صلیبی قدامی است.
- اگر ساق پا بیش از حد طبیعی به جلو حرکت کند یا سفتی طبیعی حس نشود ← پارگی رباط صلیبی قدامی
- اگر حرکت طبیعی و سفت باشد ← رباط سالم
۲. تست کشوی قدامی (Anterior Drawer)
در این تست، بیمار به پشت میخوابد و زانو حدود ۹۰ درجه خم میشود. پزشک ساق پا را با دو دست گرفته و آن را به سمت جلو میکشد؛ حرکتی شبیه باز کردن کشو.
- اگر ساق نسبت به پای سالم بهطور واضح جلوتر بیاید ← پارگی رباط صلیبی قدامی
- اگر جابهجایی غیرطبیعی نداشته باشد ← رباط سالم
۳. تست کشوی خلفی (Posterior Drawer)
نحوه انجام شبیه تست کشوی قدامی است، با این تفاوت که پزشک ساق را به سمت عقب فشار میدهد. این تست برای بررسی رباط صلیبی خلفی (PCL) استفاده میشود.
- اگر ساق پا بیش از حد به عقب برود ← پارگی رباط صلیبی خلفی
- اگر حرکت طبیعی باشد ← رباط سالم
۴. تست پیوت شیفت (Pivot Shift)
در این تست، پزشک پای صاف بیمار را بهآرامی بالا میآورد و همزمان زانو را خم و کمی میچرخاند. این تست بیشتر رفتار زانو در حین حرکت واقعی را شبیهسازی میکند و معمولاً در صورت شل بودن ACL مثبت میشود.
- اگر زانو هنگام خم شدن دچار لغزش، پریدن یا خالی کردن شود ← پارگی (معمولاً کامل) رباط صلیبی قدامی
- اگر حرکت نرم و یکنواخت باشد ← رباط سالم
علائم پارگی رباط جانبی زانو
پارگی رباط جانبی زانو هم مثل رباط صلیبی، به دو نوع پارگی جزئی و پارگی کامل تقسیم میشود. رباطهای جانبی شامل رباط جانبی داخلی (MCL) و رباط جانبی خارجی (LCL) هستند که وظیفهٔ اصلی آنها کنترل حرکات جانبی و جلوگیری از باز شدن بیشازحد زانو به داخل یا خارج است.
وقتی این رباطها تحت فشار ناگهانی، ضربه از کنار یا پیچش غیرطبیعی قرار میگیرند، ممکن است فقط بخشی از الیاف آنها آسیب ببیند یا در موارد شدیدتر، رباط بهطور کامل پاره شود.
پارگی جزئی رباط جانبی زانو چه علائمی دارد؟
در پارگی جزئی رباط جانبی، رباط بهطور کامل پاره نشده و فقط بخشی از الیاف آن آسیب دیدهاند. به همین دلیل، زانو معمولاً هنوز پایدار است و فرد میتواند راه برود، اما درد و حساسیت موضعی در کنار زانو علامت اصلی محسوب میشود.
- درد کناره زانو: درد مشخص و نقطهای در سمت داخلی یا خارجی زانو که با فشار دادن همان ناحیه تشدید میشود.
- حساسیت به لمس: لمس مستقیم مسیر رباط دردناک است، حتی اگر زانو در حالت استراحت درد زیادی نداشته باشد.
- تورم خفیف تا متوسط: تورم معمولاً کم و تدریجی است و طی چند ساعت تا یک روز ایجاد میشود، نه بهصورت ناگهانی.
- درد هنگام باز شدن زانو به یک سمت: وقتی زانو به داخل یا خارج فشار داده میشود، درد بیشتر احساس میشود.
- پایداری نسبی زانو: زانو معمولاً لق یا خالی نمیکند و احساس در رفتن وجود ندارد.
- توانایی راه رفتن: فرد اغلب میتواند راه برود، اما ممکن است کمی بلنگد یا احساس کشیدگی داشته باشد.
پارگی کامل رباط جانبی زانو چه علائمی دارد؟
در پارگی کامل رباط جانبی، رباط بهطور کامل پاره میشود و دیگر نمیتواند زانو را در برابر فشارهای جانبی کنترل کند. به همین دلیل، احساس ناپایداری از کنار زانو مهمترین علامت این نوع آسیب است.
- ناپایداری زانو از کنار: احساس لق شدن یا باز شدن زانو به داخل یا خارج، بهخصوص هنگام ایستادن یا راه رفتن.
- درد اولیه شدید: درد معمولاً در لحظه آسیب زیاد است، اما ممکن است بعد از چند روز کاهش پیدا کند؛ با این حال بیثباتی باقی میماند.
- تورم واضحتر: تورم نسبت به پارگی جزئی بیشتر است و ممکن است بخش کناری زانو را درگیر کند.
- ناتوانی در تحمل وزن: ایستادن روی پای آسیبدیده دشوار است و اغلب نیاز به عصا یا حمایت وجود دارد.
- احساس باز شدن زانو با حرکت: هنگام قدم برداشتن یا تغییر جهت، فرد حس میکند زانو «میخواهد باز شود».
- همراهی با آسیبهای دیگر: در بسیاری از موارد، پارگی کامل رباط جانبی با آسیبهای دیگر زانو همراه است و علائم شدیدتر میشود.
تفاوت علائم پارگی رباط با پارگی مینیسک زانو
آسیب بخشهای مختلف زانو گاهی میتواند علائم بسیار مشابهی با یکدیگر داشته باشد، به همین دلیل شناخت تفاوت علائم پارگی رباط زانو با مینیسک بسیار اهمیت دارد.
تفاوت علائم پارگی رباط با پارگی مینیسک زانو در نوع احساسی است که فرد از زانوی خود دارد. در پارگی رباط، مشکل اصلی معمولاً بیثباتی زانو است؛ یعنی فرد احساس میکند زانو خالی میکند، لق میشود یا نمیتواند وزن بدن را بهخوبی تحمل کند.
اما در پارگی مینیسک، علامت غالب بیشتر درد مکانیکی داخل زانو است؛ یعنی درد تیز در یک نقطه، گیر کردن، قفل شدن یا تقتق کردن زانو هنگام خم و راست کردن. البته تست پارگی مینیسک زانو که توسط پزشک انجام میشود هم بسیار کمککننده است.
سوالات متداول
آیا پارگی رباط زانو بدون تورم هم ممکن است اتفاق بیفتد؟
بله. همه پارگیهای رباط زانو با تورم شدید همراه نیستند. در پارگیهای جزئی یا پارگی رباطهای جانبی، تورم ممکن است خفیف، موضعی یا حتی تأخیری باشد. نبود تورم بهتنهایی نمیتواند پارگی رباط را رد کند و علائمی مثل درد موضعی یا ناپایداری اهمیت بیشتری دارند.
اگر بعد از چند روز درد زانو کم شود، یعنی رباط پاره نشده است؟
خیر. کاهش درد به معنی ترمیم رباط نیست. در برخی پارگیها، بهخصوص پارگیهای کامل، درد اولیه کاهش مییابد اما ناپایداری زانو باقی میماند. بسیاری از افراد زمانی متوجه مشکل میشوند که زانو هنگام راه رفتن یا پیچیدن خالی میکند.
آیا با راه رفتن طبیعی میتوان پارگی رباط زانو را رد کرد؟
خیر. توانایی راه رفتن طبیعی، بهویژه در پارگیهای جزئی، پارگی رباط را رد نمیکند. حتی برخی افراد با پارگی کامل هم در روزهای اول قادر به راه رفتن هستند. بررسی پایداری زانو و معاینه تخصصی برای تشخیص ضروری است.
از روی علائم میتوان فهمید پارگی رباط نیاز به جراحی دارد یا نه؟
علائم بهتنهایی برای تصمیمگیری درباره جراحی کافی نیستند. شدت ناپایداری، نوع رباط آسیبدیده، سطح فعالیت فرد و نتایج MRI همگی در تصمیم درمان نقش دارند. برخی پارگیها با درمان غیرجراحی کنترل میشوند و برخی نیاز به جراحی دارند.
اگر پارگی رباط درمان نشود، چه عوارضی در بلندمدت ایجاد میکند؟
عدم درمان پارگی رباط میتواند باعث ناپایداری مزمن زانو شود که بهمرور خطر پارگی مینیسک، آسیب غضروف و آرتروز زودرس را افزایش میدهد. همچنین عملکرد زانو در فعالیتهای روزمره و ورزشی بهتدریج کاهش پیدا میکند.
