عمل تنگی کانال نخاعی در شرایطی انجام میشود که تمام روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارودرمانی و تزریقهای تخصصی موثر نباشد و علائمی مانند کمر درد، ناتوانی در حرکت، و گزگز و ضعف عضلات کمر و پا ادامه داشته باشد. در این مقاله با انواع جراحیهای تنگی کانال نخاعی، نحوه انجام، عوارض و خطرات و دوره نقاهت آنها آشنا میشوید.
آیا من کاندیدای عمل تنگی کانال نخاعی هستم؟
تنگی کانال نخاعی یک عارضه شدید است اما همیشه هم نیاز به عمل جراحی ندارد و در بسیاری از مواقع، با انجام تزریقهای تخصصی و فیزیوتراپی، علائم آن کنترل میشود؛ اما اگر افراد علائم زیر را داشته باشند، معمولا عمل تنگی کانال نخاعی انجام میشود.
مطالعه بیشتر: درمان خانگی تنگی کانال نخاعی
1️⃣ ضعف پیشرونده در پاها یا دستها: کاهش قدرت عضلانی، لنگیدن یا کشیده شدن پا هنگام راه رفتن، ناتوانی در بالا رفتن از پله یا بلند شدن از صندلی
2️⃣ بیحسی یا گزگز شدید و مداوم: بیحسی پاها، کف پا، انگشتان یا دستها، احساس برقگرفتگی یا سوزنسوزن شدن دائمی، بدتر شدن علائم با راه رفتن یا ایستادن
3️⃣ درد شدید و مقاوم به درمان: درد پا یا کمر که با دارو، فیزیوتراپی و تزریق بهتر نشده، درد شبانه یا دردی که زندگی روزمره را مختل کرده، ناتوانی در راه رفتن بیش از چند دقیقه
4️⃣ اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع (وضعیت اورژانسی): بیاختیاری ادرار یا مدفوع، تأخیر در شروع ادرار، بیحسی ناحیه بین پاها
5️⃣ پیشرفت علائم در تصویربرداری (MRI): تنگی شدید کانال در MRI، فشار واضح روی نخاع یا ریشههای عصبی، تطابق علائم بالینی با یافتههای تصویربرداری
انواع عمل تنگی کانال نخاعی
عمل تنگی کانال نخاعی جراحیای است که با هدف برداشتن فشار از روی نخاع یا ریشههای عصبی انجام میشود. در تنگی کانال، فضای عبور عصبها بهدلیل تغییرات استخوانی، دیسک، رباطها یا لغزش مهرهها تنگ میشود و نتیجهاش درد، بیحسی، ضعف یا لنگش عصبی است.
جراحی تنگی کانال نخاعی کمر و گردن، انواع مختلفی دارد که اصلیترین دسته بندی آن روش جراحی باز (تهاجمی) و روش جراحی بسته (کم تهاجمی) است.
۱. عمل آزادسازی کانال نخاعی (لامینوتومی، لامینکتومی)
هدف این دسته از جراحیها این است که فشار از روی نخاع یا ریشههای عصبی برداشته شود، بدون اینکه حرکات طبیعی مهرهها محدود یا ستون فقرات ثابت شود. این روشها زمانی استفاده میشوند که ستون فقرات پایدار است و مشکل اصلی فقط تنگی فضای کانال عصبی نخاع است.
لامینکتومی
لامینکتومی زمانی انجام میشود که تنگی شدیدتر باشد. در این روش، بخش بزرگتری از استخوان لامینا برداشته میشود تا کانال نخاعی بهطور کامل باز شود و فشار گسترده از روی نخاع و اعصاب برداشته شود. این رایجترین عمل تنگی کانال نخاعی است.
لامینوتومی
در لامینوتومی، جراح فقط بخش کوچکی از استخوان مهره (لامینا) را برمیدارد تا فضای کانال کمی بازتر شود و فشار از روی عصب کاهش پیدا کند. این روش ساختار طبیعی ستون فقرات را تا حد زیادی حفظ میکند و معمولاً برای تنگیهای خفیف تا متوسط مناسب است.
فورامینوتومی
این عمل روی محل خروج عصب از ستون فقرات (فورامن) تمرکز دارد. وقتی تنگی فقط در یک سمت و روی یک عصب خاص باشد، فورامینوتومی انجام میشود تا مسیر خروج عصب باز شود و درد تیرکشنده، بیحسی یا گزگز کاهش یابد.
دیسککتومی / میکرودیسککتومی
وقتی عامل اصلی تنگی کانال، بیرونزدگی یا فتق دیسک باشد، این روش انجام میشود. هدف، برداشتن بخش بیرونزده دیسک است تا فشار مستقیم از روی عصب برداشته شود.
۲. آزادسازی کانال نخاعی همراه با ثابتسازی ستون فقرات
در این دسته از عملهای تنگی کانال نخاعی، علاوه بر برداشتن فشار از روی عصب، ستون فقرات باید تثبیت شود. چراکه مهرهها ناپایدار شدهاند، فرسایش مهرههای ستون فقرات یا بیرونزدگی دیسک شدید است یا برداشتن استخوانها باعث بیثباتی شده است.
لامینکتومی یا لامینوتومی همراه با فیوژن
در این روش، ابتدا کانال نخاعی باز میشود و فشار از روی عصب برداشته میشود، سپس مهرهها با پیچ و میله به هم متصل میشوند تا حرکت غیرطبیعی نداشته باشند. هدف جلوگیری از درد، آسیب مجدد عصب و لغزش مهرهها است.
فیوژن یکسطحی یا چندسطحی
اگر فقط یک مهره مشکل داشته باشد، فیوژن یکسطحی انجام میشود؛ اگر چند مهره درگیر باشند، فیوژن چندسطحی لازم است. این روش برای تنگیهای پیشرفته یا گسترده استفاده میشود.
فیوژن به دلیل ناپایداری مهرهها
وقتی تنگی کانال همراه با لغزش مهره، انحراف ستون فقرات یا جراحی ناموفق قبلی باشد، فیوژن ضروری است. هدف اصلی، ایجاد یک ستون فقرات پایدار و بدون حرکت دردناک است.
دوره نقاهت عمل تنگی کانال نخاعی
دوره نقاهت عمل تنگی کانال نخاعی به نوع جراحی انجامشده بستگی دارد، اما بهطور کلی این عملها جزو جراحیهایی هستند که حرکت و راه رفتن زود شروع میشود و بیمار معمولاً خیلی زود به زندگی روزمره برمیگردد.
اگر جراحی فقط برای آزادسازی کانال نخاعی انجام شده باشد و نیازی به فیوژن نباشد، بیشتر بیماران همان روز یا روز بعد از عمل راه میروند و طی حدود ۲ تا ۶ هفته به فعالیتهای عادی خود برمیگردند.
اما اگر عمل همراه با فیوژن (پیچ و ثابتسازی مهرهها) باشد، بدن به زمان بیشتری برای ترمیم نیاز دارد. در این حالت، راه رفتن معمولاً از روزهای اول شروع میشود، ولی دوره نقاهت طولانیتر است و بازگشت به فعالیتهای روزمره معمولاً بین ۶ هفته تا ۳ ماه زمان میبرد. جوش خوردن کامل مهرهها ممکن است چند ماه طول بکشد.
بعد از بهبود کامل زخم ناشی از جراحی، استفاده از کمربند پلاتینر میتواند هم با تثبیت مهرههای ستون فقرات و هم با بهبود گردش خون، روند بهبودی و بازتوانی پس از عمل تنگی کانال نخاعی را تسریع ببخشد. پیش از خرید کمربند پلاتینر، نظرات درباره کمربند پلاتینر را مطالعه کنید.
عوارض و خطرات احتمالی عمل تنگی کانال نخاعی
عمل تنگی کانال نخاعی در بیشتر بیماران ایمن و موفق است، اما مثل هر جراحی ستون فقرات، عوارضی دارد که دانستن آنها مهم است. موارد زیر واقعی، محتمل و از نظر پزشکی پذیرفتهشده هستند و احتمال بعضی از آنها بسته به نوع عمل بیشتر میشود.
-
باقی ماندن یا بهبود ناقص علائم عصبی: اگر عصب قبل از عمل مدت طولانی تحت فشار بوده باشد، درد یا بیحسی ممکن است کاملاً برطرف نشود. این مورد در تنگیهای شدید و دیرتشخیصدادهشده شایعتر است.
-
عفونت محل جراحی: احتمال آن کم است، اما در جراحیهای باز و بهویژه همراه با فیوژن (پیچ و مهره) بیشتر از عملهای ساده است.
-
نشت مایع نخاعی: در جراحیهای آزادسازی وسیع کانال (مثل لامینکتومی) ممکن است رخ دهد؛ اغلب قابل کنترل است ولی نیاز به مراقبت دارد.
-
آسیب یا تحریک عصب: میتواند باعث تشدید موقت یا در موارد نادر، ماندگار درد یا ضعف شود؛ در جراحیهای چندسطحی یا تنگیهای شدید محتملتر است.
-
خونریزی یا تجمع خون (هماتوم): معمولاً خفیف است؛ در مصرفکنندگان داروهای رقیقکننده خون احتمال بیشتری دارد.
-
عوارض اختصاصی جراحی همراه با فیوژن: شامل جوش نخوردن کامل مهرهها، شل شدن پیچها، درد طولانیتر و افزایش فشار روی مهرههای مجاور در سالهای بعد.
آمادگیهای قبل از جراحی تنگی کانال نخاعی
آمادگی قبل از عمل تنگی کانال نخاعی نقش مهمی در کاهش عوارض، بهبود سریعتر و گرفتن نتیجه بهتر از جراحی دارد. بسیاری از مشکلات بعد از عمل نه بهخاطر خود جراحی، بلکه بهدلیل آماده نبودن بدن یا رعایت نکردن توصیههای قبل از عمل ایجاد میشوند.
-
انجام آزمایشها و تصویربرداریهای لازم: آزمایش خون، نوار قلب و MRI طبق نظر پزشک برای بررسی شرایط عمومی بدن
-
اطلاع دادن کامل درباره بیماریها: مثل دیابت، فشار خون، بیماری قلبی، پوکی استخوان یا سابقه جراحی قبلی
-
قطع یا تنظیم بعضی داروها: بهویژه رقیقکنندههای خون (مثل آسپرین، وارفارین) فقط با نظر پزشک
-
کنترل دقیق دیابت و فشار خون: کنترل نشدن این موارد خطر عفونت و تأخیر در ترمیم زخم را بالا میبرد
-
قطع سیگار و قلیان: حداقل ۲ تا ۴ هفته قبل از عمل برای کاهش عفونت و کمک به ترمیم بهتر
-
تنظیم تغذیه و مصرف مایعات: داشتن تغذیه مناسب و پرهیز از پرخوری یا رژیمهای سنگین قبل از عمل
-
ناشتا بودن قبل از جراحی: معمولاً ۶ تا ۸ ساعت قبل از عمل (طبق دستور بیمارستان)
اگر عمل تنگی کانال نخاعی انجام ندهیم چه میشود؟
اگر زمانی که علائم جدی دارید عمل تنگی کانال نخاعی انجام نشود، فشار مداوم روی اعصاب میتواند باعث ضعف، بیحسی و اختلال حرکتی دائمی شود و حتی بعداً با جراحی هم کامل برنگردد.
در موارد شدید، مشکل میتواند به ناتوانی در راه رفتن، اختلال تعادل و در وضعیتهای خطرناکتر به بیاختیاری ادرار یا مدفوع برسد. بهویژه اگر ضعف پیشرونده، بدتر شدن سریع علائم، یا اختلال ادرار و مدفوع وجود داشته باشد، عمل نکردن میتواند به آسیب جدی و گاهی غیرقابل برگشت عصب منجر شود و جراحی در این شرایط معمولاً ضروری است.
سوالات متداول
عمل تنگی کانال نخاعی با لیزر امکانپذیر است؟
در تنگی کانال نخاعی واقعی، لیزر درمان اصلی و قطعی محسوب نمیشود. لیزر فقط در برخی موارد محدود مثل بیرونزدگی خفیف دیسک میتواند به کاهش فشار کمک کند، اما ساختار تنگشده کانال را اصلاح نمیکند.
آیا عمل تنگی کانال نخاعی خطرناک است؟
این عمل جزو جراحیهای شایع و استاندارد ستون فقرات است و در بیشتر بیماران با ایمنی بالا انجام میشود. با این حال، مثل هر جراحی، بدون ریسک نیست. خطرات جدی نادرند و معمولاً در تنگیهای شدید یا جراحیهای وسیعتر بیشتر میشوند.
