بیهوشی برای جراحی زانو و جراحی لگن میتواند به چند روش انجام شود، اما اصلیترین و رایجترین آنها بیحسی نخاعی (اسپاینال) است که بیمار در آن بیهوش کامل نمیشود و فقط نیمتنه پایین بیحس میشود؛ این روش ایمنتر است و درد بعد از عمل هم کمتر خواهد بود. در بعضی شرایط خاص، مثل مشکلات ستون فقرات یا جراحیهای خیلی طولانی، از بیهوشی عمومی استفاده میشود.
آیا بیهوشی برای جراحی زانو و لگن خطرناک است؟
بیهوشی برای جراحی زانو و لگن برخلاف تصور بسیاری از بیماران، معمولاً ایمن و کمخطر است. ترس از بیدار نشدن یا حس کردن درد طبیعی است، اما امروزه با داروهای جدید و دستگاههای مانیتورینگ پیشرفته، متخصص بیهوشی در تمام طول عمل وضعیت قلب، فشار خون و تنفس را کنترل میکند. حتی در سالمندان یا بیماران قلبی، با انتخاب روش مناسب مثل بیحسی نخاعی به جای بیهوشی عمومی این ریسک به حداقل میرسد.
مطالعه بیشتر: همه چیز درباره عمل جراحی کاسه زانو
برای هر نوع جراحی زانو و لگن چه بیهوشی انجام میشود؟
علاوه بر شرایط جسمانی فرد، نوع جراحی هم میتواند روی انتخاب نوع بیهوشی اثر بگذارد. عملهای سبکتر مثل آرتروسکوپی معمولاً نیازی به بیهوشی کامل ندارند، ولی جراحیهای سنگینتر مثل تعویض مفصل ممکن است به روشهای قویتر احتیاج داشته باشند.
با این حال، بیشتر این عملها امروزه با بیحسی نخاعی انجام میشوند؛ چون هم امنتر است، هم درد بعد از عمل کمتر میشود و بیمار خیلی زودتر میتواند راه برود و دوره نقاهت راحتتری داشته باشد. جدول زیر نشان میدهد برای هر نوع جراحی چه بیهوشی بیشتر استفاده میشود.
مطالعه بیشتر: مراقبت بعد از عمل رباط صلیبی زانو
در جدول زیر با نوع بیهوشی رایج برای هر کدام از انواع جراحی زانو و جراحی لگن آشنا میشوید.
| نوع جراحی | روش بیهوشی | علت انتخاب |
|---|---|---|
| آرتروسکوپی زانو | بیحسی نخاعی یا موضعی | عمل کوتاه و سبک است |
| تعویض کامل مفصل زانو | بیحسی نخاعی | درد و نقاهت کمتر |
| بازسازی رباط صلیبی (ACL) | بیحسی نخاعی | عمل کوتاه و سبک است |
| تعویض مفصل لگن | بیحسی نخاعی | خطر کمتر برای قلب و ریه |
| فیکساسیون شکستگی لگن یا ران | معمولاً بیهوشی عمومی | عمل سنگین و طولانی |
بیحسی نخاعی یا اسپاینال؛ بهترین انتخاب برای عمل تعویض مفصل زانو
برای عمل تعویض مفصل زانو، بیحسی نخاعی (اسپاینال) بهترین و رایجترین روش بیهوشی است؛ چون نسبت به بیهوشی عمومی ایمنتر است، عوارض کمتری مثل تهوع و گیجی دارد و باعث میشود درد بعد از عمل کمتر باشد و بیمار سریعتر بتواند راه برود و دوره نقاهت راحتتری داشته باشد.
البته در بعضی شرایط خاص ممکن است به جای بیحسی نخاعی از بیهوشی عمومی استفاده شود؛ مثلاً اگر بیمار مشکلات ستون فقرات داشته باشد، عمل خیلی طولانی شود یا خود بیمار تمایل داشته باشد در طول جراحی هیچچیزی احساس نکند.
بعد از جراحی، شروع تدریجی ورزش بعد از تعویض مفصل زانو زیر نظر پزشک نقش مهمی در بازگشت قدرت و حرکت زانو دارد. برای حمایت بهتر از مفصل و کاهش فشار هنگام حرکت، استفاده از زانوبندهای طبی مثل زاپیامکس هم میتواند در کنار ورزش و توانبخشی به بیمار کمک کند تا دوران نقاهت ایمنتر و راحتتری داشته باشد.
مطالعه بیشتر: مراقبت بعد از عمل تعویض مفصل زانو
انواع بیهوشی برای جراحی زانو و جراحی لگن
برای جراحیهای زانو و لگن تنها یک روش بیهوشی وجود ندارد؛ پزشک میتواند بسته به نوع عمل، شرایط جسمی بیمار و حتی ترجیح خود بیمار، یکی از چند روش مختلف را انتخاب کند. شناخت این روشها کمک میکند بیمار بداند چه اتفاقی قرار است در اتاق عمل بیفتد، چه مزایایی هر کدام دارند و چرا ممکن است برای یک نفر بیحسی نخاعی مناسب باشد و برای دیگری بیهوشی عمومی.
مطالعه بیشتر: پلاتین زانو یا آرتروپلاستی چه نوعی جراحی است؟
بیهوشی عمومی
در بیهوشی عمومی بیمار کاملاً به خواب عمیق میرود و هیچ درد، صدا یا حرکتی را در طول عمل جراحی احساس نمیکند.
این روش با داروهایی که از راه رگ یا گازهای بیهوشی داده میشود انجام میشود و در تمام مدت، دستگاه تنفس و علائم حیاتی بیمار توسط تیم بیهوشی کنترل میشود.
برای جراحیهای بزرگ مثل تعویض مفصل لگن یا بعضی موارد تعویض مفصل زانو، بیهوشی عمومی گزینه رایجی است، بهویژه اگر عمل طولانی و پیچیده باشد یا بیحسی نخاعی امکانپذیر نباشد.
معمولاً این نوع بیهوشی از چند دقیقه قبل از شروع عمل آغاز میشود و تا پایان جراحی ادامه دارد. انجام آن کاملاً توسط متخصص بیهوشی و تیم همراهش صورت میگیرد که لحظهبهلحظه فشار خون، ضربان قلب و تنفس را پایش میکنند تا بیمار در ایمنترین شرایط باشد.
مراقبتهای قبل و بعد از بیهوشی عمومی
بیهوشی عمومی بهدلیل اینکه کل بدن را درگیر میکند، نیازمند دقت بیشتری در آمادهسازی و مراقبتهای بعد از عمل است. رعایت این نکات کمک میکند بیهوشی ایمنتر انجام شود و بیمار دوره ریکاوری راحتتری را تجربه کند.
در جدول زیر میبیند که قبل و بعد از بیهوشی عمومی چه نکاتی را باید رعایت کنید.
| قبل از بیهوشی عمومی | بعد از بیهوشی عمومی |
|---|---|
| پرهیز از غذا ۶–۸ ساعت قبل پرهیز از مایعات ۲ ساعت قبل |
استراحت در ریکاوری تا هوشیاری کامل |
| تداوم استفاده داروهای قلب یا فشار خون قطع بعضی از داروها |
احتمال تهوع، خشکی گلو یا خوابآلودگی موقت |
| پرهیز از سیگار و الکل حداقل از ۲۴ ساعت قبل | مایعات و غذاهای سبک مصرف شود. |
| اطلاع دادن به پزشک درباره بیماریها یا حساسیت دارویی. | پرهیز از رانندگی تا چند ساعت |
| – | اطلاع به پزشک در صورت تنگی نفس، درد قفسه سینه یا سرگیجه شدید |
| – | استفاده از زانوبند طبی (زاپیامکس) با تجویز پزشک برای کاهش درد |
عوارض احتمالی بیهوشی عمومی
عوارض بیهوشی عمومی معمولاً خفیف و موقتی هستند و در بیشتر بیماران بدون مشکل خاص برطرف میشوند. بسیاری از این عوارض با مراقبتهای ساده مثل ناشتا بودن قبل از عمل، مصرف داروهای ضدتهوع یا کنترل دقیق علائم حیاتی حین جراحی قابل پیشگیریاند.
- تهوع و استفراغ بعد از عمل (شایع ولی معمولاً موقتی).
- گلودرد یا خشونت صدا بهدلیل لوله تنفسی.
- خوابآلودگی، گیجی یا خستگی تا چند ساعت پس از عمل.
- لرز یا احساس سرما در ریکاوری.
- خشکی دهان یا تشنگی.
بیحسی نخاعی (اسپاینال)
در بیحسی نخاعی داروی بیحسی توسط متخصص بیهوشی با یک سوزن باریک در فضای مایع نخاعی (ناحیه کمر) تزریق میشود. این کار باعث میشود نیمتنه پایین بدن – یعنی پاها و لگن – برای چند ساعت کاملاً بیحس شود. بیمار در طول جراحی هیچ دردی حس نمیکند و معمولاً برای آرامش بیشتر یک داروی آرامبخش هم دریافت میکند.
بی حسی نخاعی رایجترین انواع بیهوشی در جراحیهای زانو و لگن است و در بسیاری از بیمارستانها بهعنوان انتخاب اول استفاده میشود، چون ایمنتر از بیهوشی عمومی است و به بهبود سریعتر بعد از عمل کمک میکند. اثر بیحسی نخاعی معمولاً بین ۲ تا ۴ ساعت باقی میماند؛ یعنی برای بیشتر عملهای ارتوپدی کافی است.
کل فرایند تزریق فقط چند دقیقه طول میکشد و تمام مراحل توسط متخصص بیهوشی با شرایط استریل و مانیتورینگ کامل انجام میشود.
مطالعه بیشتر: همه چیز درباره تزریق استروئید در زانو
مراقبتهای قبل و بعد از بیحسی نخاعی
بیحسی نخاعی از رایجترین روشها در جراحیهای زانو و لگن است و معمولاً بدون مشکل خاصی انجام میشود. با این حال، رعایت چند نکته ساده قبل و بعد از تزریق میتواند ایمنی بیمار را بیشتر کند و از بروز عوارض شایعی مثل سردرد یا سرگیجه پیشگیری کند.
در جدول زیر میبیند که قبل و بعد از بیحسی نخاعی چه نکاتی را باید رعایت کنید.
| مراقبتهای قبل از بیحسی نخاعی | مراقبتهای بعد از بیحسی نخاعی |
|---|---|
| ۶–۸ ساعت قبل از عمل غذا نخورید و ۲ ساعت قبل مایعات ننوشید. | تا بازگشت کامل حس و حرکت پاها در تخت استراحت کنید. |
| به پزشک همه بیماریها و داروهای مصرفی خود را اطلاع دهید. | مایعات کافی بنوشید تا احتمال سردرد کمتر شود. |
| داروهای رقیقکننده خون (مثل آسپرین و وارفارین) باید طبق نظر پزشک قطع شوند. | با نظر پرستار یا پزشک از تخت بلند شوید تا دچار سرگیجه یا افت فشار نشوید. |
| در صورت اضطراب، داروی آرامبخش قبل از تزریق داده میشود. | در صورت سردرد شدید، مشکلات ادراری یا بیحسی طولانی، به پزشک اطلاع دهید. |
| چند ساعت بعد از عمل معمولاً امکان راه رفتن به آرامی وجود دارد. |
عوارض احتمالی بیحسی نخاعی (اسپاینال)
بیحسی نخاعی معمولاً ایمن و کمعارضه است و به همین دلیل در جراحیهای زانو و لگن بسیار رایج استفاده میشود. بیشتر عوارض آن خفیف و گذرا هستند و با استراحت، مصرف مایعات و مراقبتهای ساده برطرف میشوند.
- سردرد بعد از عمل (بهویژه اگر بیمار زود از تخت بلند شود؛ با استراحت و مایعات بهتر میشود).
- افت فشار خون یا احساس سرگیجه حین یا بعد از جراحی.
- لرزش یا احساس ضعف موقت در پاها.
- درد یا حساسیت خفیف در محل تزریق کمر.
- احتباس ادرار (گاهی نیاز به سوند موقت).
بیحسی اپیدورال
بیحسی اپیدورال روشی است که در آن داروی بیحسی در فضای اطراف نخاع تزریق میشود تا نیمتنه پایین بدن برای مدتی بیحس شود. در این روش معمولاً یک لوله باریک (کاتتر) هم گذاشته میشود تا در صورت نیاز بتوان دارو را بعد از عمل هم ادامه داد و درد کنترل شود.
بی حسی اپیدورال بیشتر در جراحیهای زانو و لگن برای کاهش درد حین و بهویژه بعد از عمل استفاده میشود. این روش به بیمار کمک میکند راحتتر حرکت کند، درد کمتری داشته باشد و کمتر نیاز به مسکنهای قوی پیدا کند.
تفاوت بیحسی اپیدورال با بیحسی نخاعی
در نخاعی دارو مستقیم داخل مایع نخاع تزریق میشود، سریع و قوی اثر میکند ولی چند ساعت بعد تمام میشود. در اپیدورال دارو بیرون از کیسه نخاعی داده میشود و با کاتتر میتوان اثر آن را ساعتها یا حتی چند روز ادامه داد. به طور ساده: نخاعی برای شروع سریع عمل مناسب است، اپیدورال بیشتر برای کنترل درد طولانی بعد از عمل بهکار میرود.
مراقبتهای قبل و بعد از بیحسی اپیدورال
اپیدورال به دلیل اینکه گاهی با کاتتر ادامهدار انجام میشود، نیاز به دقت بیشتری نسبت به سایر روشهای بیحسی دارد. رعایت چند توصیه ساده قبل و بعد از تزریق کمک میکند بیحسی مؤثرتر باشد و عوارض احتمالی هم کمتر شوند.
در جدول زیر میبیند که قبل و بعد از بیحسی اپیدورال چه نکاتی را باید رعایت کنید.
| مراقبتهای قبل از بیحسی اپیدورال | مراقبتهای بعد از بیحسی اپیدورال |
|---|---|
| ۶–۸ ساعت قبل از عمل غذا نخورید و ۲ ساعت قبل مایعات مصرف نکنید. | تا بازگشت کامل حس و حرکت پاها استراحت کنید و بدون کمک از تخت بلند نشوید. |
| به پزشک بیماریها، مشکلات ستون فقرات یا داروهایی مثل رقیقکننده خون را اطلاع دهید. | مایعات کافی بنوشید تا احتمال سردرد کمتر شود. |
| اگر داروی رقیقکننده مصرف میکنید، باید طبق نظر پزشک چند روز قبل قطع شود. | محل ورود کاتتر را خشک و تمیز نگه دارید و به آن فشار یا کشش وارد نکنید. |
| در زمان تزریق باید در وضعیت نشسته یا پهلو بمانید. | در صورت سردرد شدید، تب، ترشح در محل کاتتر یا ضعف طولانی پاها به پزشک اطلاع دهید. |
| اگر کاتتر گذاشته شده باشد، معمولاً طی ۲۴–۷۲ ساعت برداشته میشود. |
عوارض احتمالی بیحسی اپیدورال
بیحسی اپیدورال روشی ایمن و پرکاربرد است و بیشتر بیماران بدون مشکل خاصی آن را پشت سر میگذارند. عوارض خفیف و شایع هم معمولاً موقت هستند و با مراقبت ساده یا در عرض چند ساعت تا چند روز برطرف میشوند.
- افت فشار خون و سرگیجه در همان ساعات اول.
- سردرد خفیف یا گاهی شدید (با استراحت و مایعات بهتر میشود).
- بیحسی یا ضعف موقت پاها تا چند ساعت.
- درد یا حساسیت در محل ورود سوزن یا کاتتر.
- احتباس ادرار (گاهی نیاز به سوند موقت).
بیحسی موضعی
در بیحسی موضعی، داروی بیحسی فقط در همان ناحیهای که قرار است جراحی شود تزریق میشود و فقط همان بخش بیحس میگردد. در این روش بیمار کاملاً هوشیار است و معمولاً برای کاهش اضطراب یک داروی آرامبخش سبک هم داده میشود. بیحسی موضعی بیشتر برای عملهای کوچک و کوتاه زانو، مثل بخیه کردن زخم یا بعضی آرتروسکوپیهای ساده، استفاده میشود و برای جراحیهای بزرگ مثل تعویض مفصل زانو یا لگن کاربرد ندارد.
بیحسی موضعی توسط متخصص بیهوشی یا گاهی جراح انجام میشود و اثر دارو معمولاً در چند دقیقه ظاهر شده و بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت باقی میماند. این نوع بیحسی به دلیل سادگی، عوارض کم و ریکاوری سریع، در عملهای سرپایی یا کوتاهمدت بیشترین کاربرد را دارد.
مراقبتهای قبل و بعد از بیحسی موضعی
بیحسی موضعی معمولاً نیاز به آمادهسازی خاصی ندارد و دوره نقاهت خیلی کوتاهی دارد، اما رعایت چند نکته ساده قبل و بعد از تزریق میتواند ایمنی و راحتی بیمار را بیشتر کند.
| مراقبتهای قبل از بیحسی موضعی | مراقبتهای بعد از بیحسی موضعی |
|---|---|
| معمولاً نیازی به ناشتایی طولانی نیست، مگر اینکه همزمان آرامبخش یا داروی خاصی داده شود. |
تا چند ساعت ممکن است بیحسی یا سنگینی در ناحیه جراحی باقی بماند؛ مراقب باشید به آن فشار یا ضربه وارد نشود. |
| در صورت داشتن حساسیت دارویی یا سابقه واکنش آلرژیک، حتماً به پزشک اطلاع دهید. | حرکت و فعالیت عادی معمولاً سریعتر ممکن است، اما باید طبق توصیه پزشک باشد. |
| در مورد داروهایی که مصرف میکنید (بهویژه رقیقکننده خون) با پزشک مشورت کنید. | در صورت بروز قرمزی، تورم یا درد غیرعادی در محل تزریق، به پزشک اطلاع دهید. |
| بهتر است ناحیهای که قرار است بیحس شود تمیز و بدون عفونت پوستی باشد. | بیشتر بیماران همان روز به خانه برمیگردند و نیازی به بستری طولانی ندارند. |
عوارض احتمالی بیحسی موضعی
بیحسی موضعی روش بسیار ایمنی است و بیشتر بیماران هیچ مشکلی تجربه نمیکنند. عوارض جدی خیلی نادر هستند، اما برخی واکنشهای خفیف و موقت ممکن است در تعداد کمی از افراد رخ دهد.
- درد یا سوزش خفیف هنگام تزریق.
- قرمزی یا تورم جزئی در محل تزریق.
- بیحسی یا ضعف موقت اطراف ناحیه.
- واکنش آلرژیک خفیف (بهندرت).
سوالات متداول
آیا عمل زانو بیهوشی دارد؟
بله؛ تقریباً همه عملهای زانو با یکی از روشهای بیهوشی یا بیحسی انجام میشوند.
آیا برای جراحی زانو نیازی به بیهوشی کامل نیست؟
نه همیشه؛ بیشتر این جراحیها با بیحسی نخاعی انجام میشوند و فقط در شرایط خاص بیهوشی کامل لازم است.
فرق بیهوشی عمومی و کامل در جراحی زانو و لگن چیست؟
هیچ فرقی ندارند؛ بیهوشی عمومی همان بیهوشی کامل است که در آن بیمار کاملاً به خواب میرود.
آیا ممکن است حین عمل به هوش بیایم؟
خیر؛ با داروها و دستگاههای مانیتورینگ امروزی این اتفاق بسیار نادر است و مدام کنترل میشود.
چند ساعت بعد از عمل میتوانم راه بروم؟
بسته به نوع عمل و بیهوشی، معمولاً ۴ تا ۸ ساعت بعد از بیحسی نخاعی و یک روز بعد از بیهوشی عمومی امکان راه رفتن با کمک وجود دارد.
بیهوشی برای قلب و مغز خطرناک است؟
در افراد سالم خیر؛ در بیماران قلبی یا سالمندان هم با انتخاب روش مناسب و کنترل دقیق، خطر بسیار کم میشود.
برای سالمندان کدام روش امنتر است؟
بیحسی نخاعی معمولاً امنتر است چون فشار کمتری به قلب و ریه وارد میکند و ریکاوری راحتتر است.
