تنگی کانال نخاعی یعنی کم شدن فضای ستون فقرات، یعنی محلی که عصب نخاع و ریشه‌های عصبی از آن عبور می‌کنند. این اتفاق می‌تواند در ستون فقرات گردن یا در ستون فقرات کمر اتفاق بیفتد و با ایجاد فشار روی عصب، باعث درد و التهاب و حتی گزگز و بی‌حسی شود.
در این مقاله به‌طورکامل با تنگی کانال نخاعی، علائم، علل، تفاوت با دیسک کمر، و همه روش‌های درمان آن آشنا می‌شوید.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
ستون فقرات مثل یک محفظه لوله‌ای عمل می‌کند که از بالا تا پایین بدن کشیده شده است؛ در شرایط عادی و در یک بدن سالم، این محفظه لوله‌ای فضای کافی برای نخاع و ریشه‌های عصبی که در خود جای داده است، دارد.
اما در بعضی از شرایط و به دلایل مختلفی مثل کم‌شدن آب دیسک، افزایش سن، بیرون‌زدگی دیسک کمر یا گردن، و یا آرتروز، این محافظه باریک‌تر از حد طبیعی می‌شود و به اعصاب داخل این فضا فشار وارد می‌کند.
تنگی کانال نخاعی، یعنی کم شدن فضای ستون فقرات و فشار بر عصب نخاع که با علائمی مانند کمردرد، اختلال در حرکت، و گاهی گزگز همراه می‌شود.
تنگی کانال نخاعی در دو محل رخ می‌دهد: گردن و کمر. البته تنگی کانال نخاعی کمر به مراتب شایع‌تر از تنگی کانال نخاعی گردن است.
تنگی کانال نخاعی گردن
تنگی کانال در ناحیه گردن زمانی اتفاق می‌افتد که فضای اطراف نخاع در مهره‌های گردنی کم شود. چون در این بخش «خودِ نخاع» درگیر است، علائم می‌تواند گسترده‌تر باشد؛ مثل درد گردن، بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها، ضعف دست‌ها، افتادن اشیا از دست، بی‌تعادلی و حتی احساس سنگینی پاها.
تنگی کانال نخاعی گردن معمولاً مهم‌تر از کمر است، چون فشار مستقیم روی نخاع می‌تواند بر حرکات و حس هر چهار اندام تأثیر بگذارد.
تنگی کانال نخاعی کمر
در تنگی کانال در ناحیه کمر، نخاع دیگر وجود ندارد و فقط ریشه‌های عصبی پاها تحت فشار قرار می‌گیرند. به همین دلیل علائم معمولاً محدود به پاهاست: درد تیرکشنده به باسن و پا، گزگز، بی‌حسی، ضعف پا، سنگینی پاها و بدتر شدن علائم با ایستادن و راه رفتن. تنگی کانال نخاعی کمر از گردن شایع‌تر است و علت‌های متعددی دارد.
⚠️ آیا تنگی کانال نخاعی خطرناک است؟
به‌طورکلی تنگی کانال نخاعی یک بیماری خطرناک یا اورژانسی نیست، اما اگر به آن رسیدگی نشود می‌تواند باعث درد مزمن، بی‌حسی، ضعف پا و محدودیت در راه رفتن شود.
این مشکل در بیشتر افراد، با ورزش، فیزیوتراپی و درمان‌های ساده کنترل می‌شود و نیاز به جراحی پیدا نمی‌کند. فقط در موارد نادر که فشار روی عصب خیلی شدید باشد—مثل ضعف شدید پا یا مشکل در کنترل ادرار و مدفوع—باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
به‌طور خلاصه: تنگی کانال نخاعی به‌خودی‌خود خطرناک نیست، اما بی‌توجهی به آن می‌تواند مشکلات طولانی‌مدتی را ایجاد کند.
علائم تنگی کانال نخاعی؛ ۱۰ نشانه اصلی
علائم تنگی کانال نخاعی معمولاً به‌تدریج شروع می‌شوند و در بیشتر افراد با ایستادن، راه‌رفتن یا صاف نگه‌داشتن کمر بدتر می‌شوند. دلیل آن هم این است که وقتی کمر صاف می‌شود، کانال نخاعی کمی تنگ‌تر می‌شود و فشار روی اعصاب بیشتر می‌افتد.
پزشک برای تشخیص اینکه فرد دچار تنگی کانال نخاعی است یا مشکل دیگری، قبل از هر چیزی به علائم توجه می‌کند. علائم زیر، ۱۰ تا نشانه اصلی تنگی کانال نخاعی به ترتیب شیوع است.
۱) درد تیرکشنده به پاها یا دست‌ها (شایع‌ترین علامت)
درد در تنگی کانال نخاعی کمر معمولاً از کمر شروع می‌شود و به یکی از پاها یا هر دو پا تیر می‌کشد. این درد ممکن است تا باسن، ران، پشت ساق یا حتی کف پا ادامه پیدا کند. این حالت شبیه سیاتیک است، اما معمولاً با ایستادن و راه‌رفتن بدتر می‌شود و با نشستن یا کمی خم شدن به جلو بهتر می‌شود.
در تنگی کانال نخاعی گردن، این درد از گردن شروع و به بازوها و دست‌ها سرایت می‌کند.
مطالعه بیشتر: بی‌حسی در زانو نشانه چیست؟
۲) گزگز، مورمور یا بی‌حسی پاها
وقتی عصب تحت فشار باشد، حس پا طبیعی منتقل نمی‌شود. فرد ممکن است احساس کند پایش «خواب‌رفته»، مورمور می‌کند یا بخشی از سطح پا بی‌حس شده است. این حالت می‌تواند یک پا یا هر دو پا را درگیر کند.
۳) ضعف پا یا احساس سبک شدن زانوها
بعضی‌ها احساس می‌کنند پاهایشان ضعیف شده، زانوها خم می‌شوند یا پا توان کافی ندارد. این ضعف ممکن است هنگام بالا رفتن از پله، ایستادن طولانی یا قدم‌زدن خودش را نشان دهد.
۴) سنگینی پاها یا خستگی زودهنگام هنگام راه رفتن
یکی از علائم کلیدی تنگی کانال همین است. فرد ممکن است بتواند چند دقیقه راه برود، اما بعد از کمی قدم زدن احساس کند پاهایش سنگین، داغ، یا خسته شده‌اند. این حالت اغلب با نشستن یا کمی خم کردن کمر رو به جلو بهتر می‌شود.
۵) مشکل در راه رفتن طولانی
بسیاری از افراد می‌گویند بعد از چند دقیقه پیاده‌روی مجبورند بایستند، بنشینند یا کمی به جلو خم شوند تا درد و ضعف کمتر شود. این مشکل «لنگیدن عصبی» نام دارد و یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های تنگی کانال است.
۶) اسپاسم یا گرفتگی عضلات پا
به دلیل فشار روی اعصاب، عضلات پا ممکن است بی‌اختیار منقبض شوند. این گرفتگی‌ها معمولاً شب‌ها یا هنگام راه رفتن بیشتر بروز می‌کند.
۷) درد کمر که با خم شدن آرام می‌شود
در تنگی کانال، برعکس دیسک، فرد وقتی کمرش را کمی خم می‌کند دردش کمتر می‌شود. حتی تکیه دادن به میله خرید در سوپرمارکت یا خم شدن روی واکر باعث تسکین درد می‌شود.
۸) درد یا گزگز دوطرفه (در هر دو پا)
اگرچه ممکن است یک پا بیشتر درگیر باشد، اما تنگی کانال معمولاً می‌تواند هر دو طرف را درگیر کند، چون کل کانال باریک شده، نه فقط یک نقطه.
۹) بی‌تعادلی خفیف
گاهی فرد احساس می‌کند در هنگام راه رفتن کمی تعادلش کم شده. این معمولاً خفیف است اما نشانه‌ای از فشار طولانی‌مدت روی اعصاب می‌تواند باشد.
۱۰) علائم شدید و نادر که هشدار جدی هستند
این موارد کم‌اتفاق می‌افتند، اما اگر دیده شوند باید فوراً مراجعه کرد. این علائم می‌توانند نشانه «فشار شدید و حاد روی اعصاب» باشند.
-
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
-
بی‌حسی ناگهانی در ناحیه نشیمنگاه
-
ضعف شدید و ناگهانی پا
علت تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی زمانی اتفاق می‌افتد که فضای عبور اعصاب در ستون‌فقرات به‌تدریج کمتر می‌شود و این کم شدن فضا باعث فشار روی ریشه‌های عصبی می‌شود. این اتفاق معمولاً نتیجه تغییراتی است که با گذشت زمان یا به‌دلایل ساختاری در مهره‌ها، دیسک‌ها و رباط‌های ستون‌فقرات رخ می‌دهد.
به زبان ساده، چیزی در اطراف کانال نخاعی بزرگ‌تر یا برجسته‌تر می‌شود و به داخل این فضا فشار می‌آورد.
در ادامه با تمام علل تنگی کانال نخاعی به ترتیب شایع‌بودن آشنا می‌شویم.
۱. فرسایش طبیعی با افزایش سن (شایع‌ترین علت)
شایع‌ترین علت تنگی کانال نخاعی، که نه به بیرون‌زدگی دیسک کمر ربط دارد و نه به آرتروز کمر، فرسایش طبیعی ساختار ستون‌فقرات و کاهش آب داخل دیسک‌ها است. با بالا رفتن سن (از ۴۰ و ۵۰ سال به بالا)، دیسک‌ها به‌طور طبیعی خشک‌تر و نازک‌تر می‌شوند و ارتفاع آن‌ها کم می‌شود.
وقتی دیسک ارتفاع خود را از دست می‌دهد، مهره‌ها کمی به هم نزدیک‌تر می‌شوند و رباط‌ها و بافت‌های اطراف هم شل‌تر یا چین‌خورده‌تر می‌شوند. همین تغییرات ظاهراً ساده، باعث می‌شود فضای داخل کانال کمتر شود و اعصاب تحت فشار قرار بگیرند.
۲. آرتروز ستون فقرات
آرتروز ستون فقرات زمانی اتفاق می‌افتد که مفاصل کوچک پشتی مهره‌ها (فاست‌ها) به‌مرور ساییده و ملتهب می‌شوند. بدن برای جبران این ساییدگی، شروع به ساختن استخوان اضافه در اطراف این مفاصل می‌کند؛ بیرون‌زدگی‌های کوچکی به نام «استئوفیت».
این استخوان‌های اضافه ممکن است به داخل فضای کانال نخاعی یا سوراخ‌های خروجی اعصاب فشار بیاورند و جای عبور اعصاب را تنگ کنند.
۳. پارگی یا بیرون‌زدگی دیسک
وقتی دیسک آسیب می‌بیند یا بخشی از آن به بیرون برجسته می‌شود، این قسمتِ بیرون‌زده مثل یک توده اضافی وارد فضای کانال نخاعی یا سوراخ خروجی عصب می‌شود. کانالی که قبلاً فضای کافی برای عبور اعصاب داشت، حالا بخشی از حجمش را چیزی اشغال کرده که نباید آنجا باشد. همین فشار اضافی باعث می‌شود فضای عبور عصب کم شود و عصب تحت فشار قرار بگیرد.
۴. ضخیم شدن رباط‌های ستون فقرات
در پشت کانال نخاعی رباطی وجود دارد به نام لیگامان زرد که مثل یک پرده‌ی انعطاف‌پذیر، سقف بخش پایینی کانال را تشکیل می‌دهد. این رباط در حالت طبیعی نازک و نرم است و فضای کانال را اشغال نمی‌کند. اما با افزایش سن، فرسودگی دیسک‌ها یا بی‌ثباتی خفیف مهره‌ها، این رباط به‌تدریج ضخیم، سفت و چین‌خورده می‌شود.
وقتی ضخیم می‌شود، درست مثل این است که «سقف» کانال کمی به سمت داخل خم شود و فضای عبور اعصاب را محدود کند.
۵. سر خوردن مهره‌ها (اسپوندیلولیستزیس)
در اسپوندیلولیستزیس، یکی از مهره‌ها کمی از جای طبیعی خود جلو یا عقب می‌لغزد. همین جابه‌جایی (حتی اگر فقط چند میلی‌متر باشد) باعث می‌شود هم‌ترازی طبیعی ستون‌فقرات به‌هم بخورد. وقتی یک مهره از جای خود جلوتر می‌آید، «کف» و «سقف» کانال نخاعی عملاً به‌سمت هم فشار وارد می‌کنند و فضای وسط، یعنی همان جایی که اعصاب عبور می‌کنند، کمتر می‌شود.
۶. اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات
وقتی ستون‌فقرات به‌جای صاف بودن، به‌طرفین منحنی یا کج می‌شود (اسکولیوز)، فشار روی مهره‌ها و دیسک‌ها در دو طرف بدن یکسان نیست. در طرفی که ستون‌فقرات خم شده و فشرده می‌شود، مهره‌ها و مفاصل به هم نزدیک‌تر شده و فضای کانال نخاعی یا سوراخ خروجی عصب به‌طور طبیعی تنگ‌تر می‌شود.
در سمت مخالف که ستون‌فقرات بازتر است، ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نشود، اما در سمت فشرده‌شده، تنگی به مرور زمان بیشتر می‌شود.
تفاوت تنگی کانال نخاعی با بیرون‌زدگی دیسک
فتق دیسک کمر یا گردن، خودش می‌تواند باعث تنگی کانال نخاعی شود، اما این دو دقیقاً یک چیز نیستند و الگوی علائمشان هم با هم فرق دارد.
در فتق دیسک، بخشی از دیسک از جای خود بیرون می‌زند و به‌صورت نقطه‌ای روی یک ریشه عصبی فشار وارد می‌کند؛ به همین دلیل درد معمولاً ناگهانی، تیز و یک‌طرفه است و با نشستن طولانی یا خم شدن به جلو بدتر می‌شود.
اما در تنگی کانال نخاعی، مشکل از یک نقطه نیست؛ کل فضای عبور اعصاب تنگ شده و به‌جای یک عصب، چند عصب یا هر دو پا تحت فشار قرار می‌گیرند. به همین دلیل علائم تنگی معمولاً تدریجی، دوطرفه و همراه با سنگینی و خستگی پاها است و با ایستادن و راه رفتن بدتر می‌شود، نه با نشستن.
به زبان ساده: بیرون‌زدگی دیسک یعنی یک فشار ناگهانی و نقطه‌ای؛ تنگی کانال نخاعی یعنی یک فشار گسترده و تدریجی بر کل کانال.
تنگی کانال نخاعی چگونه درمان می‌شود؟
درمان تنگی کانال نخاعی کمر یا گردن، مانند هر مشکل دیگری به شدت آسیب، علت، و علائم آن بستگی دارد.
به‌طورکلی و در بیشتر موارد، تنگی کانال نخاعی اگر علت ریشه‌ای جدی نداشته باشد، با انجام فیزیوتراپی و دارودرمانی بهبود پیدا می‌کند. اما در بعضی از موارد هم نیاز به انجام تزریق‌های تخصصی یا درمان جراحی است.
درمان تنگی کانال نخاعی را می‌توان به دو دسته درمان غیرجراحی تنگی کانال نخاعی و درمان جراحی تقسیم کرد.
| نوع درمان | روش‌ها | شرایط تجویز |
|---|---|---|
| درمان‌های غیرجراحی | • اصلاح سبک زندگی • ورزش و فیزیوتراپی • دارودرمانی • کمربند یا گردنبند طبی • تزریق اپیدورال یا بلاک عصبی |
• درد، گزگز یا سنگینی بدون ضعف شدید • بهتر شدن علائم با نشستن، استراحت یا خم شدن به جلو • تنگی خفیف تا متوسط در MRI • درد مداوم خفیف تا متوسط |
| درمان‌های جراحی | • جراحی دکمپرشن • لامینکتومی یا لامینوتومی • میکرودیسککتومی • فیوژن و تثبیت مهره‌ها |
• ضعف پیش‌رونده پا یا دست • بی‌تعادلی و اختلال جدی در راه رفتن • درد شدید و مقاوم به درمان‌های غیرجراحی • بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع • تنگی شدید در MRI |
درمان تنگی کانال نخاعی بدون جراحی
درمان تنگی کانال نخاعی بدون جراحی شامل روش‌هایی است که فشار روی اعصاب را بدون عمل کم می‌کنند؛ مثل اصلاح سبک زندگی (کم کردن ایستادن و راه رفتن طولانی)، ورزش‌ها و فیزیوتراپی برای باز کردن فضا و تقویت عضلات، داروهای ضدالتهاب برای کنترل درد، کمربند یا گردنبند طبی هنگام فعالیت و تزریق اپیدورال در موارد درد شدید. این روش‌ها در بیشتر افراد علائم را کنترل کرده و نیاز به جراحی را کم می‌کنند.
مطالعه بیشتر: آمپول ضدالتهاب قوی برای دیسک کمر
در ادامه با تک تک این روش‌ها کمی بیشتر آشنا می‌شویم.
اصلاح سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی یعنی کم کردن رفتارهایی که فشار را روی اعصاب بیشتر می‌کنند—مثل ایستادن طولانی، صاف ایستادن بدون خم شدن ملایم، راه رفتن زیاد بدون استراحت، و بلند کردن اجسام. با جایگزین کردن این رفتارها با نشستن کوتاه، استراحت‌های بین‌راهی، خم شدن ملایم به جلو و استفاده از صندلی مناسب، فشار روی اعصاب کاهش پیدا می‌کند.
معمولاً همین تغییرات ساده می‌توانند ۳۰ تا ۵۰ درصد علائم را کم کنند و جلوی بدتر شدن تنگی را بگیرند.
مقاله پیشنهادی: غذاهای ضدالتهاب برای بهبود تنگی کانال نخاعی
ورزش و فیزیوتراپی
ورزش‌ها و فیزیوتراپی طوری طراحی می‌شوند که فضای کانال کمی بازتر شود و عضلات حمایتی ستون‌فقرات تقویت شوند. در تنگی کمر معمولاً حرکات «خم شدن به جلو» و تقویت عضلات مرکزی انجام می‌شود؛ در تنگی گردن، حرکات کششی ملایم و تقویت عضلات عمقی گردن اهمیت دارد.
فیزیوتراپی همچنین التهاب را کم کرده و الگوی حرکت درست را به بدن آموزش می‌دهد. در ۶۰ تا ۷۰ درصد بیماران این روش موثرترین درمان غیرجراحی است.
مطالعه بیشتر: آيا فیزیوتراپی، تنگی کانال نخاعی را درمان می‌کند؟
دارودرمانی
داروها باعث از بین بردن تنگی نمی‌شوند، اما می‌توانند التهاب، اسپاسم و تحریک عصبی را کاهش دهند. معمولاً از داروهای ضدالتهاب، شل‌کننده‌های عضلانی و ویتامین‌های تقویت‌کننده عصب (مثل B1، B6، B12) استفاده می‌شود. این داروها به کنترل درد و بهبود فعالیت روزمره کمک می‌کنند و در دوره‌های تشدید علائم بهترین اثر را دارند.
مطالعه بیشتر: آب درمانی برای تنگی کانال نخاعی و نکات مهم هیدروتراپی
کمربند یا گردنبند طبی
استفاده از کمربند طبی مانند پلاتینر یا گردنبند طبی هنگام استراحت‌کردن می‌تواند باعث بهبود درد ناشی از تنگی کانال نخاعی شود. کمربند پلاتینر با استفاده از سه نوع فناوری و با ایجاد گرمای عمیق در بافت کمر کمک می‌کند تا فرد بتواند به راحتی به انجام تمرینات فیزیوتراپی و ورزش برای تنگی کانال نخاعی بپردازد.
تزریق اپیدورال یا بلاک عصبی
در تزریق اپیدورال، داروی ضدالتهاب مستقیماً نزدیک ریشه عصب تزریق می‌شود تا التهاب و تورم کاهش پیدا کند و اعصاب فضای بیشتری برای عملکرد داشته باشند.
این روش معمولاً برای بیمارانی به‌کار می‌رود که درد شدید دارند یا با فیزیوتراپی و دارو بهبود کافی پیدا نکرده‌اند و در آستانه عمل جراحی هستند؛ اما هنوز پزشک تشخیص داده است که با تزریق‌های تخصصی ممکن است فرد درمان شود.
اثر این تزریق‌ها می‌تواند چند هفته تا چند ماه باقی بماند و به بیمار فرصت می‌دهد درمان‌های اصلی مثل ورزش را بهتر انجام دهد.
عمل تنگی کانال نخاعی
اگر چندماه پیگیری درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی و تزریق‌های تخصصی موثر نباشند و علائمی مانند درد، مشکل حرکتی و گزگز در کمر، پاها (تنگی کانال نخاعی کمر) یا در دست‌ها (تنگی کانال نخاعی گردن) را کاهش ندهند، پزشک بیمار را به جراح ارجاع می‌دهد.
با توجه به علت تنگی کانال نخاع و شدت علائم، یکی از روش‌های جراحی زیر انتخاب می‌شود.
جراحی دکمپرشن
در دکمپرشن هدف اصلی «برداشتن فشار از روی اعصاب یا نخاع» است؛ یعنی هر بخشی که وارد فضای کانال شده—مثل رباط ضخیم‌شده، استخوان اضافه یا زوائد مفصلی—تراشیده یا برداشته می‌شود. این روش هم در کمر و هم در گردن انجام می‌شود، اما در گردن حساس‌تر است چون نخاع وجود دارد.
لامینکتومی یا لامینوتومی
در لامینکتومی بخشی از استخوان پشت کانال (لامینا) برداشته می‌شود تا فضای کانال بازتر شود. در لامینوتومی فقط یک قسمت کوچک از لامینا برداشته می‌شود. این روش یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها برای تنگی کانال کمر است، ولی در گردن با دقت بیشتری انجام می‌شود و معمولاً برای موارد خاص انتخاب می‌شود.
میکرودیسککتومی
این جراحی زمانی انجام می‌شود که تنگی کانال به‌وسیله بیرون‌زدگی دیسک ایجاد شده باشد. بخش بیرون‌زده دیسک با ابزار ظریف و کم‌تهاجمی برداشته می‌شود. این روش بیشتر در کمر شایع است و در گردن معمولاً با روش‌های دیگر (مثل جراحی از جلو) انجام می‌شود.
فیوژن و تثبیت مهره‌ها
وقتی تنگی کانال همراه با بی‌ثباتی مهره‌ها، سرخوردگی (اسپوندیلولیستزیس) یا نیاز به برداشتن استخوان زیاد باشد، مهره‌ها با پیچ و پلاک ثابت می‌شوند تا حرکت اضافی و فشار روی اعصاب برطرف شود. این روش هم در کمر و هم در گردن انجام می‌شود، اما در گردن معمولاً بعد از جراحی از جلو (ACDF) دیده می‌شود.
اگر تنگی کانال نخاعی درمان نشود چه می‌شود؟
اگر تنگی کانال نخاعی درمان نشود معمولاً به‌تدریج بدتر می‌شود و می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. فشار طولانی روی اعصاب باعث درد مزمن، گزگز و بی‌حسی وسیع‌تر، ضعف پا یا دست‌ها و کاهش توان راه رفتن می‌شود. در موارد شدید ممکن است مشکل تعادل ایجاد شود یا آسیب عصبی دائمی به جا بماند.
و در نهایت، در موارد نادر اما مهم، علائم خطرناکی مثل بی‌اختیاری ادرار و مدفوع یا بی‌حسی ناحیه نشیمنگاه بروز می‌کند که نیاز به اقدام فوری دارد.
